KAFKAS İŞADAMLARI DERNEĞİ
CAUCASUS BUSINESSMEN ASSOCIATION

 

   

 


 

ADIGEY CUMHURİYETİNİN NÜFUSU VE ŞİMDİKİ YÖNETİM BİÇİMİ

 

[Özdemir Özbay] “Dünden Bugüne Kafkasya” kitabından alınmıştır

 

Adıgey Cumhuriyeti'nin nüfusu, 1989 nüfus sayımı resmi olmayan sonuçlarına göre 475 bindir. Bunun sadece 98 bini (%20,6) Adıge, gerisi ise Rus (% 70'ten çok), Ukraynalı, Ermeni, Tatar, vb.dir. Adığe yerleşimleri Oktiyabrski, Tewuçuej, Krasnogvardeysk, Şogen ve Koşhabl ilçelerindedir. Öbür ilçelerle Koşhabl, Şogen, Krasnogvardeysk ve Oktiyabrski ilçelerinin önemli bölümleri Rus yerleşim alanıdır.

Adıgey Cumhuriyeti'nde, toplam Adıge köyü sayısı 43'tür; ortalama köy nüfusu 1500-2000 dolayında değişmektedir. Gorbaçov'dan önce, Adıge ekonomisi, SSCB'nin geri kalmış kesimlerinden birini oluşturuyordu; ki halen de öyledir. Bu nedenle, Adıge kültürü, daha çok folklorik özellikleri ve köy yaşamını yansıtır bir biçimdedir. Adıgelerin ekonomik geri kalmışlığı ve Rus kentli kesime göre yoksulluğu; Rus-Adıge kaynaşmasını ve özümlemeyi de yavaşlatmıştır. Daha çok kentlerde yaşayan Rus nüfus, teknik kadroları ve modern sınai işgücünü oluşturmaktadır. Ancak, özerklik gereği, bir kesim Adıge nüfus, kentlerdedir; yönetsel ve kültürel görevler üstlenmiştir. Bu kesimin ekonomik durumu, köydekilerden iyidir. Adıge yazar ve sanatçılarının değerli araştırmaları ve yapıtları günümüze kalmıştır. Bunlar, Adıge toplumu için övünç kaynağı oluşturmaktadır. Eski köy yaşamının ve modern tarım ekonomisine geçiş yapılamamasının doğal bir sonucu olarak, feodal-ataerkil ilişkiler, örneğin büyük aile, bir ölçüde de olsa, varlığını korumuştur. (Türkiye köylerinde bile büyük aile, kaynana ve görümce pek istenmezken; Adıge halk şarkılarında, gelin, "uğurlu bir kaynana" ve "altın kalpli bir görümce" istemektedir). Geleneksel ilişkilerin yaşaması, dostluk, dayanışma ve akrabalık kurumlarının çok güçlü kalmasını da sağlamıştır. Bu da, kendi köy çerçevesinde halkın mutlu olmasına yardımcı olmaktadır.
 

Bölgenin merkezindeki Maykop'un kuzeyi ova, güneyi dağ ve platolarla kaplıdır. Maykop'un hemen güneyinde başlayan Ana Kafkas Sıradağları (Kafkaslar) güneye doğru yükselir. Çuavş (3.238 m.), Fişt (2.867 m.), Pşehasu (2.744 m.) ve Oşten (2.804m.) başlıca tepelerdendir. En güneydeki bu dağlık kesimde buzullar, kalıcı karlar ve göller bulunur. Göllerin en tanınmışı, Fışt tepesi yakınında Huko tepesinin batı eteğindeki Huko Gölü'dür.

Buzulların ve kalıcı karların bulunduğu bu kesim, büyük bir su kaynağı oluşturmaktadır. Akarsuların bir bölümü kuzeydeki Kuban Irmağı'na, öbürleri de Karadeniz'e dökülmektedir. Buzul ve kar alanının altında çayır ve ormanlarla kaplı alanlar bulunmaktadır. Bu kesim, Karadeniz kıyısı (Kıyıboyu Şapsığhe) ile birlikte bir coğrafi ve turistik bölge bütünlüğü oluşturmaktadır.

Adığey Cumhuriyeti içinde, halkın ve turistlerin ilgisini çeken tanınmış yerler arasında Leğo Naka (Lago-Naki) çayırları başta gelmektedir. Burası güneyde, Hamışkiy (Xhımış ç'ey = Hımış ovası) köyünün batısındadır. Adığey Cumhuriyeti'nde, insan sağlığı üzerinde olumlu etki eden ılıman bir kara iklimi görülür. Özellikle, rutubetin azaldığı, güneşli kuru havanın görüldüğü güney bölümü, kışın bile verem tedavisinde elverişli bir iklim yaratır.

Adığey Cumhuriyeti ormanlarında hemen her tür ılıman kuşak ağaç türüne rastlanır. Üstte iğne yapraklı, daha altta yaprak döken ağaçlardan oluşma ormanlar vardır. Çayır ve ot topluluğu da son derece zengindir. Bu otlardan ilaç yapımında yararlanıldığı gibi, buralarda arılar ve sürüler yayılır. Av ve yabani hayvan türü çok zengindir. Özellikle berrak akarsular ve göllerde bol miktarda alabalık bulunur. Akarsularda, ayrıca su sporları da yapılmaktadır.

Adığey Cumhuriyeti'nin ovalarla kaplı kuzey bölümü, verimli bir tarım alanıdır. Adığelerin hemen hepsi 1864 döneminde bu kesimde oluşturulan iki ana yöreye yerleştirilmişti (ilki, batıda Bjeduğyöresi, ikincisi doğuda Ç'emguy yöresi). Tarımda sulamadan yararlanılır. Bu iş için, büyük Krasnodar barajı yanında, batıya doğru sırasıyla Şınci, Oktiyabrski ve Şapsığ (Şapsugskoye) adlı üç küçük baraj kurulmuştur. Mısır, buğday, ayçiçeği, kenevir, tütün, kavun, patetes ve sebze yetiştirilir. Pazara yönelik bahçecilik de önem taşır. Esans elde edilen Kırım Gülü ve lavanta başta olmak üzere çiçek, bölgenin özel ürünüdür.

Güney bölümünde değerli kereste elde edilir, hayvancılık ve arıcılık yapılır. Maykop yakınlarında petrol ve doğalgaz yatakları vardır. Maykop ve çevresi aynı zamanda bir endüstri merkezidir.
 

MAYKOP KENTİ VE YÖNETİMİ

 

Maykop'un, kent ilçelerinide kapsayan, özel bir yönetimi vardır. Maykop 1857'de, Byelaya Irmağı'nın doğu yakasında Adıgelerden ele geçirilen bir yerde Ruslarca kuruldu. Daha sonra gelişti ve 1937'de Adıge y Cumhuriyeti başkenti oldu. Nüfusu yaklaşık 150 bin olup Rus nüfus çoğunluktadır. 

Adıge nüfus azdır. Bunlar da, daha çok, özerk yönetim gereği kentte bulunan Adıge görevliler ve aileleridir. Maykop'ta Adıge y Cumhuriyeti Parlamentosu (Yerel "Halk Temsilcileri Sovyeti"), Cumhuriyet yönetimi (yürütme komitesi) bulunmaktadır. Adıgeler, bu kuruluşların başındadır. 

Alt kademe yönetim; Adıge ağırlıklı ilçelerde (Oktiyabrski, Tewuçuej, Şogen, Koşhable) daha çok Adıge görevlilerde, Rus ağırlıklı ilçelerde de (Krasnogvardeysk, Giaginsk, Maykop) Ruslardadır. 

Maykop adı, Adıgece Mıyekhuape'den gelmektedir. Mıyekhuape ise Mı (=Yaban elması), -ye (=-lık takısı), khuape (=köşe, diyar) anlamlarına gelmekte olup, Yaban Elması Ağaçları Köşesi/Diyarı demektir. Gerçekten Maykop ormanları, doğal yaban elması ağaçlarıyla kaplıdır. 

Öte yandan Mıyekhuape'nin "Mıyeke Irmağı Ağzı" anlamını içerdiği de söylenmektedir. "Mıyeke", Maykop' un, kıyısında kurulduğu Byelaya (Şhaguaşe) Irmağı'nın bir koludur. (Adıge ce'de "pe", bu bağlamda, akarsu ağzı anlamını içermektedir: Afıpsıp-Afıps Ağzı, Şehap-şahe Ağzı, Psış'üape-Psış'ü Ağzı, Mıyekhuape-Mıyeke Ağzı gibi).

Maykop'un 52 km²'lik kentsel yönetim alanı içinde, başlıca şu kültürel kuruluşlar bulunmaktadır: Adıge Devlet Pedagoji Enstitüsü (öğretmen yetiştirir); Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü (Ekonomi, dil, edebiyat ve tarih bölümleri bulunur); Maykop Öğretmen Geliştirme (Tekamül) Enstitüsü (Öğretmenlere üst eğitim ve beceri kazandırır); Adıge Pedagoji Okulu (Uçilişe); Adıge Müzik Okulu (Uçilişe); Maykop Tıp Okulu (Uçilişe); Maykop Tarım Teknik Okulu (Teknikum); Maykop Sınai İmalatlar Teknik Okulu (Teknikum), vb. Son yıllarda bu okulların birleştirilmesi ile Adıge Ulusal Üniversitesi'nin temeli atılmış ve kurulma çalışmaları halen sürdürülmektedir. Maykop'ta Adıge Devlet Basımevi; Adıge Yazarları Örgütü; Adıge Devlet Halk Dansları Topluluğu; Adıge Radyosu; Adıge ce "Adıge Makh" Gazetesi, Zekhoşnığ Dergisi bulunur. 

Maykop-Tuapse arası 148 km; Maykop-Karsnodar 130 km; Maykop-Oktiyabrski 126 km; Maykop'tan Krasno-gvardeysk 83 km, Şogenhable 62 km, Giaginski 35 km, Koşhable 89 km, Tulski 14 km, Kamennomostski 45 km, Tewuçuej 107 km, Yablanovsk 175 km'dir. 

Maykop'ta yıllık yağış miktarı 700 mm'ye yakındır (689.9 mm). Yıllık sıcaklık ortalaması da 10.9 derecedir (Nisan ayı değerleri 10-11 derece, Ekim ayı değerleri de 17-25 derece arasındadır). Bu da, uzun bir yaz turizm mevsimi yaşandığını göstermektedir. Kış turizmi için yeterli altyapı ise henüz tamamlanmamıştır. 

Kışları kuru, sıcak ve bol güneşli bir iklim, kirlenmemiş bir doğa, yeşilin hemen her tonu, kaynak sular, bunlara eklenen ve Adıge kadınlarının el becerilerini yansıtan zengin bir mutfak, geleceğin turizm patlamasına şimdiden bir çağrı niteliğindedir. 

Maykop'ta turistlerin ilgisini çeken Adıge Devlet Dramatik Tiyatrosu ile Adıge Eski Eserleri Müzesi de bulunmaktadır.

 

Bu yazı Kafkas Dernekleri Federasyonu resmi sitesinden alınmıştır.

  Paylaş      
 

KAFİAD