Adıgey
Cumhuriyeti'nin nüfusu, 1989 nüfus sayımı resmi olmayan
sonuçlarına göre 475 bindir. Bunun sadece 98 bini
(%20,6) Adıge, gerisi ise Rus (% 70'ten çok), Ukraynalı,
Ermeni, Tatar, vb.dir. Adığe yerleşimleri Oktiyabrski,
Tewuçuej, Krasnogvardeysk, Şogen ve Koşhabl
ilçelerindedir. Öbür ilçelerle Koşhabl, Şogen,
Krasnogvardeysk ve Oktiyabrski ilçelerinin önemli
bölümleri Rus yerleşim alanıdır.
Adıgey Cumhuriyeti'nde, toplam Adıge köyü sayısı 43'tür;
ortalama köy nüfusu 1500-2000 dolayında değişmektedir.
Gorbaçov'dan önce, Adıge ekonomisi, SSCB'nin geri kalmış
kesimlerinden birini oluşturuyordu; ki halen de öyledir.
Bu nedenle, Adıge kültürü, daha çok folklorik
özellikleri ve köy yaşamını yansıtır bir biçimdedir.
Adıgelerin ekonomik geri kalmışlığı ve Rus kentli kesime
göre yoksulluğu; Rus-Adıge kaynaşmasını ve özümlemeyi de
yavaşlatmıştır. Daha çok kentlerde yaşayan Rus nüfus,
teknik kadroları ve modern sınai işgücünü
oluşturmaktadır. Ancak, özerklik gereği, bir kesim Adıge
nüfus, kentlerdedir; yönetsel ve kültürel görevler
üstlenmiştir. Bu kesimin ekonomik durumu, köydekilerden
iyidir. Adıge yazar ve sanatçılarının değerli
araştırmaları ve yapıtları günümüze kalmıştır. Bunlar,
Adıge toplumu için övünç kaynağı oluşturmaktadır. Eski
köy yaşamının ve modern tarım ekonomisine geçiş
yapılamamasının doğal bir sonucu olarak, feodal-ataerkil
ilişkiler, örneğin büyük aile, bir ölçüde de olsa,
varlığını korumuştur. (Türkiye köylerinde bile büyük
aile, kaynana ve görümce pek istenmezken; Adıge halk
şarkılarında, gelin, "uğurlu bir kaynana" ve "altın
kalpli bir görümce" istemektedir). Geleneksel
ilişkilerin yaşaması, dostluk, dayanışma ve akrabalık
kurumlarının çok güçlü kalmasını da sağlamıştır. Bu da,
kendi köy çerçevesinde halkın mutlu olmasına yardımcı
olmaktadır.
Bölgenin
merkezindeki Maykop'un kuzeyi ova, güneyi dağ ve
platolarla kaplıdır. Maykop'un hemen güneyinde başlayan
Ana Kafkas Sıradağları (Kafkaslar) güneye doğru
yükselir. Çuavş (3.238 m.), Fişt (2.867 m.), Pşehasu
(2.744 m.) ve Oşten (2.804m.) başlıca tepelerdendir. En
güneydeki bu dağlık kesimde buzullar, kalıcı karlar ve
göller bulunur. Göllerin en tanınmışı, Fışt tepesi
yakınında Huko tepesinin batı eteğindeki Huko Gölü'dür.
Buzulların ve kalıcı karların bulunduğu bu kesim, büyük
bir su kaynağı oluşturmaktadır. Akarsuların bir bölümü
kuzeydeki Kuban Irmağı'na, öbürleri de Karadeniz'e
dökülmektedir. Buzul ve kar alanının altında çayır ve
ormanlarla kaplı alanlar bulunmaktadır. Bu kesim,
Karadeniz kıyısı (Kıyıboyu Şapsığhe) ile birlikte bir
coğrafi ve turistik bölge bütünlüğü oluşturmaktadır.
Adığey Cumhuriyeti içinde, halkın ve turistlerin
ilgisini çeken tanınmış yerler arasında Leğo Naka (Lago-Naki)
çayırları başta gelmektedir. Burası güneyde, Hamışkiy (Xhımış
ç'ey = Hımış ovası) köyünün batısındadır. Adığey
Cumhuriyeti'nde, insan sağlığı üzerinde olumlu etki eden
ılıman bir kara iklimi görülür. Özellikle, rutubetin
azaldığı, güneşli kuru havanın görüldüğü güney bölümü,
kışın bile verem tedavisinde elverişli bir iklim
yaratır.
Adığey Cumhuriyeti ormanlarında hemen her tür ılıman
kuşak ağaç türüne rastlanır. Üstte iğne yapraklı, daha
altta yaprak döken ağaçlardan oluşma ormanlar vardır.
Çayır ve ot topluluğu da son derece zengindir. Bu
otlardan ilaç yapımında yararlanıldığı gibi, buralarda
arılar ve sürüler yayılır. Av ve yabani hayvan türü çok
zengindir. Özellikle berrak akarsular ve göllerde bol
miktarda alabalık bulunur. Akarsularda, ayrıca su
sporları da yapılmaktadır.
Adığey Cumhuriyeti'nin ovalarla kaplı kuzey bölümü,
verimli bir tarım alanıdır. Adığelerin hemen hepsi 1864
döneminde bu kesimde oluşturulan iki ana yöreye
yerleştirilmişti (ilki, batıda Bjeduğyöresi, ikincisi
doğuda Ç'emguy yöresi). Tarımda sulamadan yararlanılır.
Bu iş için, büyük Krasnodar barajı yanında, batıya doğru
sırasıyla Şınci, Oktiyabrski ve Şapsığ (Şapsugskoye)
adlı üç küçük baraj kurulmuştur. Mısır, buğday,
ayçiçeği, kenevir, tütün, kavun, patetes ve sebze
yetiştirilir. Pazara yönelik bahçecilik de önem taşır.
Esans elde edilen Kırım Gülü ve lavanta başta olmak
üzere çiçek, bölgenin özel ürünüdür.
Güney bölümünde değerli kereste elde edilir, hayvancılık
ve arıcılık yapılır. Maykop yakınlarında petrol ve
doğalgaz yatakları vardır. Maykop ve çevresi aynı
zamanda bir endüstri merkezidir.
MAYKOP
KENTİ VE YÖNETİMİ
Maykop'un,
kent ilçelerinide kapsayan, özel bir yönetimi vardır.
Maykop 1857'de, Byelaya Irmağı'nın doğu yakasında
Adıgelerden ele geçirilen bir yerde Ruslarca kuruldu.
Daha sonra gelişti ve 1937'de Adıge y Cumhuriyeti
başkenti oldu. Nüfusu yaklaşık 150 bin olup Rus nüfus
çoğunluktadır.
Adıge nüfus azdır. Bunlar da, daha çok, özerk yönetim
gereği kentte bulunan Adıge görevliler ve aileleridir.
Maykop'ta Adıge y Cumhuriyeti Parlamentosu (Yerel "Halk
Temsilcileri Sovyeti"), Cumhuriyet yönetimi (yürütme
komitesi) bulunmaktadır. Adıgeler, bu kuruluşların
başındadır.
Alt kademe yönetim; Adıge ağırlıklı ilçelerde (Oktiyabrski,
Tewuçuej, Şogen, Koşhable) daha çok Adıge görevlilerde,
Rus ağırlıklı ilçelerde de (Krasnogvardeysk, Giaginsk,
Maykop) Ruslardadır.
Maykop adı, Adıgece Mıyekhuape'den gelmektedir.
Mıyekhuape ise Mı (=Yaban elması), -ye (=-lık takısı),
khuape (=köşe, diyar) anlamlarına gelmekte olup, Yaban
Elması Ağaçları Köşesi/Diyarı demektir. Gerçekten Maykop
ormanları, doğal yaban elması ağaçlarıyla kaplıdır.
Öte yandan Mıyekhuape'nin "Mıyeke Irmağı Ağzı" anlamını
içerdiği de söylenmektedir. "Mıyeke", Maykop' un,
kıyısında kurulduğu Byelaya (Şhaguaşe) Irmağı'nın bir
koludur. (Adıge ce'de "pe", bu bağlamda, akarsu ağzı
anlamını içermektedir: Afıpsıp-Afıps Ağzı, Şehap-şahe
Ağzı, Psış'üape-Psış'ü Ağzı, Mıyekhuape-Mıyeke Ağzı
gibi).
Maykop'un 52 km²'lik kentsel yönetim alanı içinde,
başlıca şu kültürel kuruluşlar bulunmaktadır: Adıge
Devlet Pedagoji Enstitüsü (öğretmen yetiştirir); Adıge
Bilimsel Araştırma Enstitüsü (Ekonomi, dil, edebiyat ve
tarih bölümleri bulunur); Maykop Öğretmen Geliştirme
(Tekamül) Enstitüsü (Öğretmenlere üst eğitim ve beceri
kazandırır); Adıge Pedagoji Okulu (Uçilişe); Adıge Müzik
Okulu (Uçilişe); Maykop Tıp Okulu (Uçilişe); Maykop
Tarım Teknik Okulu (Teknikum); Maykop Sınai İmalatlar
Teknik Okulu (Teknikum), vb. Son yıllarda bu okulların
birleştirilmesi ile Adıge Ulusal Üniversitesi'nin temeli
atılmış ve kurulma çalışmaları halen sürdürülmektedir.
Maykop'ta Adıge Devlet Basımevi; Adıge Yazarları Örgütü;
Adıge Devlet Halk Dansları Topluluğu; Adıge Radyosu;
Adıge ce "Adıge Makh" Gazetesi, Zekhoşnığ Dergisi
bulunur.
Maykop-Tuapse arası 148 km; Maykop-Karsnodar 130 km;
Maykop-Oktiyabrski 126 km; Maykop'tan Krasno-gvardeysk
83 km, Şogenhable 62 km, Giaginski 35 km, Koşhable 89
km, Tulski 14 km, Kamennomostski 45 km, Tewuçuej 107 km,
Yablanovsk 175 km'dir.
Maykop'ta yıllık yağış miktarı 700 mm'ye yakındır (689.9
mm). Yıllık sıcaklık ortalaması da 10.9 derecedir (Nisan
ayı değerleri 10-11 derece, Ekim ayı değerleri de 17-25
derece arasındadır). Bu da, uzun bir yaz turizm mevsimi
yaşandığını göstermektedir. Kış turizmi için yeterli
altyapı ise henüz tamamlanmamıştır.
Kışları kuru, sıcak ve bol güneşli bir iklim,
kirlenmemiş bir doğa, yeşilin hemen her tonu, kaynak
sular, bunlara eklenen ve Adıge kadınlarının el
becerilerini yansıtan zengin bir mutfak, geleceğin
turizm patlamasına şimdiden bir çağrı niteliğindedir.
Maykop'ta turistlerin ilgisini çeken Adıge Devlet
Dramatik Tiyatrosu ile Adıge Eski Eserleri Müzesi de
bulunmaktadır.
|